Wladze

Władze i konstytucja

Pierwsza strona gazety Danziger Zeitung z 16.XI.1920 r. informująca o utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska >>>

Na mocy Art. 102 podpisanego w Wersalu 28 czerwca 1919 r. Traktatu Pokojowego, w 1920 Gdańsk stał się wolnym i niezależnym miastem będącym pod opieką Ligi Narodów: "Główne Sprzymierzone Siły Sojusznicze postanawiają ustanowić miasto Gdańsk, razem z resztą terytorium opisanego w Art. 100, Wolnym Miastem. Będzie ono oddane pod opiekę Ligi Narodów". Polska reprezentowała Wolne Miasto Gdańsk na arenie międzynarodowej, odpowiadała za politykę obronną, zarządzała kolejami na terenie Wolnego Miasta Gdańska i wspólnie z władzami gdańskimi zarządzała gdańskim portem. W 1922 r. terytorium Wolnego Miasta Gdańska włączono do obszaru celnego Rzeczypospolitej Polskiej i od tego czasu pozostawało ono formalnie w unii celnej z Polską.

Zgodnie z Art. 105 Traktatu Pokojowego, wszystkie osoby zamieszkujące terytorium Wolnego Miasta otrzymali jednocześnie obywatelstwo Wolnego Miasta Gdańska: "W momencie wejścia w życie niniejszego Traktatu, obywatele niemieccy zamieszkujący na terytorium opisanym w Art. 100 stracą ipso facto swoje obywatelstwo niemieckie otrzymując w zamian obywatelstwo Wolnego Miasta Gdańska".

Art. 103 Traktatu Pokojowego mówił, że Wolne Miasto Gdańsk powinno posiadać swoją konstytucję: "Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska powinna zostać napisana przez odpowiednio ustalonych reprezentantów Wolnego Miasta Gdańska w porozumieniu z Wysokim Komisarzem i uzgodniona z Ligą Narodów. Konstytucja ta, powinna być gwarantowana przez Ligę Narodów".

Die Verfassung der Freien Stadt Danzig Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska

Według traktatu wersalskiego gwarantem gdańskiej konstytucji była Liga Narodów, a jej przedstawiciel, wysoki komisarz Ligi Narodów był odpowiedzialny za rozstrzyganie sporów polsko-gdańskich. Wysokiego komisarza wybierała na trzyletnią kadencję Rada Ligi Narodów. Siedzibą Wysokiego Komisarza był budynek dawnego dowództwa XVII Korpusu Armijnego - Generalkommando stojący przy ul. Wały Jagiellońskie 1 (Elisabethwall 2).

Władzę ustawodawczą pełnił Volkstag składający się początkowo ze 120, a później z 72 posłów wybieranych w powszechnych wyborach na czteroletnią kadencję. Siedzibą Volkstagu był gmach dawnych władz prowincji Prusy Zachodnie (Provinzialverwaltung – Landeshaus) zlokalizowany przy ul. Nowe Ogrody 23 (Neugarten 23).

Władzę wykonawczą pełnił Senat, który był odpowiednikiem rządu, Senatorowie pełnili funkcję ministrów, a Prezydent Senatu był głową państwa. Senat reprezentował Wolne Miasto Gdańsk na arenie międzynarodowej z wyjątkiem sytuacji, kiedy prawo takie przysługiwało Polsce. Senatorzy oraz prezydent wybierani byli przez członków Volkstagu. Siedzibą gdańskiego Senatu był bydynek dawnej rejencji gdańskiej (Regierungsbezirk Danzig) stojący przy ul. Nowe Ogrody 12-16 (Neugarten 12-16).

Zgodnie z wolą większości Parlamentu (Volkstag), Rząd Gdański (Senat) zadeklarował intencję pozostawania poza wszelkimi konfliktami zbrojnymi i pozostania Neutralnym. Podejmując decyzję o neutralności, Gdańsk zgodnie z prawem międzynarodowym, był od tej pory chroniony Konwencją Haską z 1907 r. dotyczącą państw neutralnych i chroniącą ich mieszkańców w wypadku wojny. Oznacza to, że aneksja terytorium Wolnego Miasta Gdańska we wrześniu 1939 przez Niemcy była nielegalna. Przyłączenie obszaru Wolnego Miasta Gdańska do województwa gdańskiego 30 marca 1945 r. i włączenie w struktury polskiej administracji państwowej 11 stycznia 1949 r. opierało się na postanowieniach konferencji poczdamskiej. Zapisy te nie miały jednak formy umowy międzynarodowej, w dodatku były efektem porozumienia innych stron niż te, które podpisały traktat wersalski, tak więc nie miały mocy zmienić jego postanowień. Przyłączenie do Polski ziem na wschód od Odry i Nysy, leżących przed 1939 na terytorium Niemiec, ostatecznie uznane zostało przez Niemcy na konferencji dwa plus cztery 14 listopada 1990. Traktat ten nie dotyczy jednak obszaru Wolnego Miasta Gdańska, które od 1920 nie było częścią terytorium Niemiec.