Policja

Policja Wolnego Miasta Gdańska

W celu utrzymania porządku wewnętrznego i zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańców Gdańska 19 sierpnia 1919 roku na bazie istniejących jednostek policyjnych i paramilitarnych, obok istniejącej już zwykłej "niebieskiej" policji powołano do życia formację policyjną Siecherheitspolizei (policja bezpieczeństwa), w skrócie zwaną Sipo. Dwa lata później przeprowadzono reformę służb porządkowych w Wolnym Mieście Gdańsku i w miejsce policji bezpieczeństwa utworzono Schutzpolizei (policja ochronna), w skrócie nazywaną Schupo. Jednostkę tą zakwaterowano w dawnych koszarach huzarskich w Gdańsku -Wrzeszczu. Obok policji ochronnej - Schupo utworzono policję kryminalną, w której skład wchodziły specjalna grupa prezydium policji, policja obyczajowa z siedzibą przy Fleischergasse (ul. Rzeźnicka), specjalny wydział do spraw kradzieży grupowych z siedzibą w prezydium policji, grupa do spraw zwalczania lichwy, służba rozpoznawcza i służba kontroli cudzoziemców.

Komenda główna - prezydium policji (Polizeipräsidium) mieściła się w wybudowanym przy ul. Okopowej (Karrenwall) w latach 1902-1905 budynku, w którym wcześniej mieściło się Królewskie Prezydium Policji. Od 1 kwietnia 1921 r. do końca istnienia Wolnego Miasta Gdańska funkcję komendanta policji (Der Polizei-Präsident) pełnił Helmut Froböss.

W 1923 r., w budynku dawnych koszar 5. Batalionu Telegraficznego przy al. Legionów 7 (Heeresanger 7) zlokalizowano szkołę policyjną (Polizeischule der Freien Stadt Danzig), utworzoną dwa lata wcześniej w pokoszarowych budynkach przy ul. Słowackiego we Wrzeszczu. Dyrektorem szkoły mianowano majora Ericha Schwana. Szkołę zamknięto 1 października 1933 roku. Powodem tej decyzji było powołanie zupełnie nowej, skoszarowanej Policji Krajowej (Landespolizei), którą ulokowano w dawnych koszarach huzarskich przy ul. Słowackiego.

Istotną rolę w działaniu policji spełniały rewiry policyjne, w początkowym okresie było ich 12, po reformie w 1926 r. ich liczba zmniejszyła się do dziewięciu.

Rewiry policyjne przed 1926 r.

I. Wiebenkaserne, Poggenpuhl (Żabi Kruk)

II. Atstädtischer Graben 51/52 (Podwale Staromiejskie)

III. Reiterkaserne, Wiedengasse 2 (Łąkowa)

IV. Elisabethkirchengasse 1 (Elżbietańska)

V. Ohra, An der Ostbahn 8 (Orunia, ul. Zaułek)

VI. Schidlitz, Kirchenweg 3 (Siedlce)

VII. Husarenkaserne, Langfuhr, Hauptstraße 71 (Wrzeszcz, ul. Grunwaldzka)

VIII. Heubude, Heidseestraße 37 (Stogi, ul. Stryjewskiego)

IX. St. Albrecht 45 (Św. Wojciech)

X. Oliva, Am Schloßgarten 24 (Oliwa, ul. Opata Rybickiego)

XI. Hindersinstraße 6 (Kasztanowa)

XII. Zoppot, Schulstraße 23/25 (Sopot, ul. Kościuszki)

Punkty meldunkowe przed 1926 r.

Langfuhr Hauptstraße 144 (Wrzeszcz, ul. Grunwaldzka)

Krakau Düneweg 27 (Krakowiec, ul. Kępna)

Troyl Troyl 2 (Przeróbka, ul. Przetoczna)

Westl.-Neufähr Alter Postweg 9 (Górki Zach., ul. Łowicka)

Weichselmünde Mastenstraße 1 (Wisłoujście, ul. Parysa)

Brösen Kurstraße 1 (Brzeźno, ul. Zdrojowa)

Schellmühl Broschkischerweg 19 (Młyniska, ul. Wiślna)

Rewiry policyjne po reformie z 1926 r.

I. Elisabethkirchengasse 1 (ul. Elżbietańska)

II. Atstädtischer Graben 51/52 (Podwale Staromiejskie)

III. Weidengasse 2 (ul. Łąkowa)

IV. Fleischergasse (ul. Rzeźnicka)

V. Husarenkaserne, Langfuhr, Hauptstraße 71 (Wrzeszcz, ul. Grunwaldzka)

VI. Zoppot, Gerichtsstraße (Sopot, ul. 3 Maja)

VII. Neufahrwasser, Olivaer Straße 6/7 (Nowy Port, ul. Oliwska)

VIII. Langfuhr, Heeresanger 7 c-d (Wrzeszcz, Al. Legionów)

IX. Oliva, Am Schloßgarten 24 (Oliwa, ul. Opata Rybickiego)

Początkowo gdańska policja nosiła tradycyjne, cesarskie granatowe mundury, króre ostatecznie wycofano z użytku 1 grudnia 1924 r. Od 1922 r. zaczęto wprowadzać mundury w kolorze szaro-zielonym. Mundur letni miał jaśniejszy odcien naturalnego lnu. Na lewym ramieniu noszono czerwone naszywki z cyfrą oznaczającą rewir, do którego należał policjant. Oznaczenia stopni umieszczono na patkach na kołnierzu. Mundur uzupełniało czako w kolorze szaro-zielonym z herbem Gdańska i dewizą Nec Temere Nec Timide. W 1935 r. nawiązując do tradycji Leibhuzarów wprowadzono na policyjne czapki trupią główkę (Totenkopf). Reprezentacyjnym oddziałem gdańskiej policji była orkiestra policyjna (Musikkorps), której dowódcą był znany kompozytor Obermusikmeister, major Ernst Stieberitz. Powstała ona 9 kwietnia 1920 r. i działała do końca istnienia Wolnego Miasta. Komendantem policji w Wolnym Mieście Gdańsku od 1 kwietnia 1921 roku aż do 29 listopada 1939 roku był Helmut Froböss.

Joachim Stach
Pułkownik i komendant gdańskiej Schutzpolizei (Schupo). Trupia główka na czapce nawiązywała do tradycji gdańskich huzarów i stała się symbolem gdańskiej policji w 1935 r.