Mundur

W XIX w. wiele jednostek, głównie ochotniczych, bardzo chętnie ozdabiało swoje czapki i mundury trupimi główkami, obok Hiszpanów, Francuzów, Belgów czy Niemców także Polacy, w czasie powstania listopadowego mieli jednostkę, oddział desperatów Józefa Zieńkowicza, którzy na czarnych mundurach mieli naszyte trupie główki. Największy wysyp trupich główek nastąpił podczas I wojny światowej, symbol ten można było zobaczyć na mundurach lub samolotach wszystkich walczących w czasie tej wojny armii. Zarówno niemieckie, jak i austro-węgierskie oddziały szturmowe oraz wszelkiego rodzaju ochotnicze oddziały, zarówno rosyjskie, jak i niemieckie, walczące na wschodzie pod koniec i po zakończeniu wojny chętnie ozdabiały czaszką swoje mundury. Jednym z takich oddziałów był Batalion Piechoty Kuperianowa, walczący o niepodległość Estonii. Batalion ten, po odzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991 r. został reaktywowany i używa do dzisiaj na swoich sztandarach i mundurach trupie główki jako nawiązanie do tradycji walki o niepodległość w 1918 r.

Moda na trupie główki nie ominęła też polskich oddziałów. Podczas III powstania śląskiego polscy powstańcy malowali czaszki na swoich samochodach pancernych i używali odznak z czaszką wzorowanych na odznakach oddziałów szturmowych z czasów I wojny światowej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej trzy polskie oddziały nosiły na czapkach trupie główki. Były to utworzony w kwietniu 1919 r. na rozkaz generała Józefa Dowbora-Muśnickiego Poznański Ochotniczy Batalion Śmierci, sformowany w lipcu 1920 r. Wołyński Ochotniczy Pułk Jazdy wchodzący w skład Ochotniczej Brygady Jazdy majora Feliksa Jaworskiego oraz sformowany w Białymstoku, również w lipcu 1920 r. Dyon Huzarów Śmierci porucznika Józefa Siły-Nowickiego.

W Wolnym Mieście Gdańsk, nawiązując do tradycji czarnych huzarów wprowadzono czaszkę na policyjne czapki. Nawet Japończycy z oddziałów szturmowych walczących w latach trzydziestych w Mandżurii nosili na ramionach opaski z trupią główką i malowali ją na swoich sztandarach. W czasie II wojny światowej czaszek używali tradycyjnie niemieccy pancerniacy, a także Włosi z różnych oddziałów szturmowych, a alianccy lotnicy chętnie malowali je na swoich samolotach. Także Finowie, Kozacy walczący po stronie państw Osi czy serbscy Czetnicy ozdabiali czaszkami swoje hełmy, mundury i sztandary.

Zakończenie II wojny światowej nie przerwało tej wojskowej mody, 101 eskadra izraelskich sił powietrznych za swój znak przyjęła czaszkę. Podczas wojny w Wietnamie wiele amerykańskich jednostek nosiło na mundurach naszywki z trupią główką, a czaszkę wzorowaną na czaszce brytyjskich lansjerów zaadoptowali żołnierze z Portugalii i Afryki Południowej.

Huzarski mundur zmieniał się na przestrzeni lat jednak przez cały okres istnienia tego rodzaju wojsk występowały wspólne elementy, które swój początek miały w tradycyjnym, węgierskim stroju ludowym. To właśnie Węgry były kolebką lekkiej jazdy, która szybko stała się popularna w wielu europejskich armiach. Warto zaznaczyć tu, że charakterystyczny, huzarski mundur, ze względu na korzenie formacji, był we wszystkich armiach niemal identyczny.

Wraz z utworzeniem w Prusach piątego huzarskiego regimentu, jego żołnierze otrzymali typowe huzarskie mundury. Początkowo była to zdobiona szamerunkiem, czyli ozdobnym obszyciem, kurtka w kolorze czarnym zwana dolmanem, na którą huzarzy zakładali zdobiony szamerunkiem i podbity futrem mentyk. Obie kurtki noszone przez szeregowych i podoficerów miały szamerunek w kolorze białym, kurtki oficerskie miały szamerunek srebrny. Na dolman zakładano sznurowy pas w kolorze biało-czerwonym. Do munduru wszystkie szarże zakładały wykonane z białej, koźlej skóry wąskie spodnie do jazdy konnej. Na wierzch zakładano krótkie spodnie zwane Scharawaden lub Schalavary. Na spodnie zakładano czarne, skórzane buty wzoru węgierskiego. W początkowym okresie panowania króla Fryderyka II Wielkiego oficerowie wszystkich huzarskich regimentów zakładali na paradę wysokie, sięgające ponad kolano buty wykonane z żółtej skóry. Huzarzy, jako jedyna formacja w armii pruskiej używała długich płaszczy z wysokim kołnierzem ale bez rękawów. Płaszcz ten na postojach zastępował żołnierzom namiot.

Nakryciem głowy była, pochodząca z Węgier, dosyć wysoka czapka z odwijaną wstęgą materiału, tzw. płomieniem. W języku niemieckim czapka ta nazywana była Flügelmütze, w języku polskim – kiwerą. W miarę upływu czasu i zmieniającej się mody wojskowej, w 1806 r. czapkę tą zmieniono na czako, w 1843 r. ponownie, chociaż na krótko, wprowadzono do umundurowania filcową, wysoką kiwerę, którą ostatecznie rozkazem królewskim AKO z 12 września 1850 r. zmieniono na wykonaną z futra foki bermycę zwaną w Niemczech Pelzmütze. Dziesięć lat później, w 1860 r. na huzarskich bermycach, nad czaszką pojawiła się metalowa wstęga z dewizą „Mit Gott für König und Vaterland”. Rozkazem królewskim z 5 i 30 marca 1861 r. oficerowie otrzymali prawo noszenia podczas parad mocowanego na bermycy pióropusza wykonanego z piór czapli białej zwanego Reiherbusch. W 1865 r. zmniejszono wysokość bermycy oraz usunięto z niej składane daszki. W 1897 r. na huzarskich i oficerskich czapkach garnizonowych (Krätzchen i Schirmmütze) wprowadzono niemiecką, trójkolorową kokardę zwaną Feldzeichen. Podobną, większą kokardę noszono również po prawej stronie futrzanej czapki.

Na pełny strój huzara na przełomie XIX i XX w. składały się: futrzana czapka (Pelzmütze lub Husarenmütze) wykonana w przypadku żołnierzy z farbowanego na czarno futra foki lub, w przypadku oficerów, z naturalnego futra wydry, a od 1913 r. z futra oposa. Na wierzchu czapki mocowany był tzw. płomień (Kolpak), pąsowo-czerwony w 1. Leibhusaren-Regiment i biały w 2. Leibhusaren-Regiment. Na przodzie czapki montowana była podszyta czarnym materiałem czaszka z piszczelami w kolorze srebrnym o rozmiarach 11,5 × 9,5 cm, a nad nią srebrna wstęga (Devisenband) „Mit Gott für König und Vaterland” (Z Bogiem za króla i ojczyznę). Nad wstęgą mocowana była owalna kokarda o wysokości 7 cm w barwach narodowych Prus (Feldzeichen). Dla oficerów była ona srebrno-czarna, dla żołnierzy biało-czarna. Do czapki mocowany był mosiężny, łuskowy pasek pod brodę oraz specjalny sznur chroniący czapkę przez zgubieniem w czasie jazdy konnej lub walki (Fangschnur). Sznur ten dla żołnierzy był biały, dla oficerów srebrny z czarnym przeplotem i miał długość 104 cm. Podczas parad żołnierze i podoficerowie mocowali do czapki Haarbusch, czyli kitę wykonaną z końskiego włosia w kolorze białym, muzycy nosili kitę w kolorze czerwonym. Oficerowie mocowali pióropusz o wysokości 35 cm zwany Reiherbusch, który wykonany był z piór czapli białej i ozdobiony mankietem z czarnych, strusich piór. Żołnierski Haarbusch przed 1902 r. był opadający, podobny do ułańskiego, od 1903 r. używano nowszego modelu, stojącego pionowo i wykonanego z usztywnianego końskiego włosia. Do małego munduru służbowego oficerowie i podoficerowie nosili czapkę z daszkiem, czyli Schirmmütze, a huzarzy czapkę bez daszka, czyli Krätzchen. Oba regimenty miały czapki w kolorze czarnym z białym obszyciem, różniły się one tylko kolorem otoka, który był dla 1. Leibhusaren-Regiment czerwony, a dla 2. Leibhusaren-Regiment czarny. Na otoku zamontowana była kokarda w barwach Prus: czarno-biała, a nad nią druga, w barwach Niemiec – czarno-biało-czerwona, wprowadzona w 1897 r. Pomiędzy nimi montowana była niewielka, srebrna czaszka z piszczelami.

Attila, czyli kurtka mundurowa, w obu regimentach była w kolorze czarnym. Przód kurtki mundurowej obszyty był u żołnierzy pięcioma rzędami białego sznura lub, w przypadku oficerów, srebrnego plecionego sznura. Również na plecach kurtka miała ozdobne obszycie z zawijanymi końcami. Obszycia kołnierza i rękawów różnego rodzaju i różnej szerokości srebrną taśmą odpowiadało poszczególnym szarżom. Żołnierze i podoficerowie nosili naramienniki w kolorze białym, oficerowie zaś naramienniki wykonane ze srebrnych sznurów z czarnym przeplotem. Proste w przypadku oficerów niższych, tzw. oficerów regimentu, lub zaplecionych w przypadku oficerów wyższych, tzw. oficerów sztabowych. Naramienniki generalskie były również plecione, ale w odróżnieniu od oficerskich, większe i dwukolorowe, srebrno-złote. Na attilę naszyte były po bokach dwa rzędy srebrnych guzików w kształcie rozet, a na środku jeden rząd srebrnych kołków, gładkich dla żołnierzy i karbowanych dla oficerów. Naramienniki 2. Leibhusaren-Regiment ozdobione były dodatkowo monogramem w kształcie litery V z koroną, który to oficerowie nosili od 22 marca 1888 r., a podoficerowie i huzarzy od 24 maja 1888 r. 21 września 1915 r. również 1. Regiment otrzymał monogram, który miał być noszony na naramiennikach. Były to litery WR II z koroną, jednak ze względu na działania wojenne i późniejsze rozwiązanie obu regimentów nie były one powszechnie stosowane i nie stały się symbolem jednostki. Szeregowi huzarzy i podoficerowie mogli nosić na prawym ramieniu naszytą odznakę sprawnościową zwaną Fechterabzeichen. Była ona przyznawana w uznaniu umiejętności posługiwania się lancą. Odznaka ta występowała w czterech klasach, każda kolejna była oznaczana dodatkowym szewronem, a czwarta szewronem z szerokiej taśmy i została wprowadzona w Prusach w 1889 r.

Pelzjacke, czyli zimowa kurtka, obszyta futrem była koloru czarnego z pięcioma rzędami białych szamerunków dla żołnierzy lub pięcioma rzędami srebrnych szamerunków dla oficerów. Kurtka obszyta była szarym futrem, w przypadku oficerów najdroższym futrem szarych karakuł. Kurtki wyższych oficerów i generałów mogły być podbite białym futrem soboli. Do kołnierza mocowany był tzw. Fangschnur, sznur zabezpieczający przed spadnięciem kurtki w czasie jazdy konnej. Podczas parad Pelzjacke noszono na lewym ramieniu. Pelzjacke noszona była przez huzarów z 1. Regimentu od 1895 r., a rok później otrzymali ją huzarzy z 2. Regimentu.

Najważniejszym symbolem każdego regimentu, bronionym do ostatniej kropli krwi, był sztandar. Pierwszymi sztandarami, używanymi przez Czarnych Huzarów za zgodą króla Fryderyka II, były zdobyte w 1758 r. sztandary huzarów francuskich regimentu Polleretzki i francuskich kirasjerów z regimentu Bellefonds. W 1815 r. huzarzy z obu regimentów otrzymali nowe sztandary, czarne, kwadratowe z pruskim orłem na pomarańczowym tle zwieńczonym królewską koroną i dewizą PRO DEO ET PATRIA (Bogu i Ojczyźnie) na błękitnej wstędze. Sztandary te były w użyciu do 1891 r. Zarówno 1. jak i 2. Regiment miały identyczne sztandary. 7 maja 1841 r. z okazji 100-lecia istnienia regimentu dowódca 2. Dywizji przyozdobił sztandar regimentu wstęgą Säkularband z napisem ERRICHTET 1741, czyli rokiem utworzenia jednostki przyznaną przez króla „w uznaniu wiernie od czasu utworzenia pełnionej służby i na zachętę, by także w przyszłości w każdych warunkach dochował on niewzruszonej wierności”. 4 września 1894 r. 1. Regiment i 27 stycznia 1895 r. 2. Regiment otrzymały nowe sztandary o kształcie prostokąta z trójkątnym wcięciem. Nowe sztandary, identyczne dla obu regimentów, miały wysokość 45 cm i 79 cm szerokości, trójkątne wcięcie miało głębokość 42 cm. Miały one tło w kolorze attili, czyli czarnym, obszyte dookoła srebrną, ozdobną taśmą z frędzlami o długości 4 cm. Na środkowym, białym okrągłym polu, od którego odchodziły cztery białe promienie wyhaftowany był czarny, pruski orzeł z niebieską wstęgą z dewizą PRO DEO ET PATRIA (Bogu i Ojczyźnie) ukoronowane srebrną koroną i otoczone srebrnym, wawrzynowym wieńcem. Na czterech białych promieniach wyhaftowane były srebrne monogramy FWR z koroną, otoczone srebrnymi wieńcami. Sztandary te służyły do końca istnienia regimentów. Sztandary ozdobione były licznymi wstęgami orderowymi, jednakowymi dla obu regimentów, były to nadana 3 czerwca 1814 r. srebrna wstęga z trzema czarnymi pasami zwana Banderolą, nadana 15 czerwca 1815 r. wstęga Kriegsdenkmünze 1813–1815 – pomarańczowa z białymi i czarnymi pasami na bokach wstęgi, nadana 12 grudnia 1866 r. wstęga Errinerungskreutz 1866 z mieczami – czarna z białymi i pomarańczowymi pasami na bokach, nadany 16 czerwca 1871 r. żelazny krzyż – Eisernes Kreutz 1870–1871, który trafił na złoty szpic drzewca, nadana 18 sierpnia 1895 r. wstęga Kriegsdenkmünze 1870–1871 ozdobiona 12 złotymi szpangami z nazwami pól bitewnych przy sztandarze 1. Regimentu i 20 złotymi szpangami z nazwami pól bitewnych przy sztandarze 2. Regimentu – czerwona wstęga z białymi i czarnymi pasami na bokach. Ponadto oba sztandary ozdobione były czarną, jedwabną wstęgą Säkularband nadaną z okazji 100-lecia istnienia regimentów w 1841 r. Na srebrnej banderoli 14 grudnia 1899 r. zawisły dwie złote klamry przyznane przez cesarza Wilhelma II z okazji rozpoczęcia nowego stulecia. Pierwsza klamra miała na awersie cesarską koroną, na rewersie napis 1 Januar 1900, druga klamra miała na awersie monogram W.II., a na rewersie dwie daty: 1 Januar 1900 i 9 August 1741. 15 czerwca 1913 r. cesarz Wilhelm II nadał trzem przybocznym regimentom huzarskim (Leib-Garde Husaren Regiment, 1. Leibhusaren Regiment i 2. Leibhusaren-Regiment) srebrne klamry mocowane na wstędze paradnej i upamiętniające 25-lecie jego panowania zwane Leibspangen, na pierwszej klamrze widniał monogram WRII, na drugiej daty: 1888 / 15 Juni / 1913. Drzewce sztandaru 1. Regimentu miało długość 3,09 m i ozdobione było srebrnym pierścieniem z inskrypcją I.H.R. oraz drugim srebrnym pierścieniem z napisem Tobitschau-Rokeinitz 1866, upamiętniającym uszkodzenie sztandaru podczas bitwy. Drzewce sztandaru 2. Regimentu miały długość 2,96 m i ozdobione było srebrnym pierścieniem z inskrypcją II.H.R. Oba sztandary przechowywane były na co dzień w zbrojowni w garnizonie w Szczecinie. Już po rozwiązaniu obu regimentów, w 1934 i 1935 r. do sztandarów przyznano dodatkowe wstęgi krzyża honoru 1914–1918 – Ehrenkreuz des Weltkrieges, czerwone z białymi i czarnymi pasami na bokach, na końcu wstęg zawisły krzyże z mieczami. Sztandary 1. i 2. Regimentu nie zachowały się do naszych czasów, a ich losy pozostają nieznane.

Mundur i symbole

Odwiedź naszą stronę!